بیوگرافی کامل محمدتقی امیرکبیر

قرن:13

جنسیت:مرد

ملیت:ایران

(ح 1268 -1222 ق)، خدمتگزار علم، فرهنگ و تمدن. ملقب به اتابک اعظم، امیرنظام و امیرکبیر. وی در هزاوه، از قرای فراهان، به دنیا آمد. پدرش در دستگاه میرزا بزرگ فراهانی و فرزند او، میرزا ابوالقاسم قائم مقام دوم، سمت آشپز را داشت و بعدها به عنوان ناظر و ریش سفید خانه میرزا ابوالقاسم انتخاب شد. میرزا تقی از دوران کودکی در خانه ی قائم مقام بود و میرزا ابوالقاسم در تربیت و نشو و نمای وی سهم بسزایی داشت. در حدود 1243 ق امیر به خدمت دبیری و پس از آن در خدمت استیفا (وصول مالیات و حقوق دیوانی) داخل شد و سپس در سلک منشیان رسمی قائم مقام درآمد. وی بعدها عهده دار معاونت امیرنظام، میرزا محمد خان زنگنه شد و ملقب به وزیر نظام گردید و بعد از مرگش جانشین او شد و به امیرنظام لقب یافت. اولین مسافرت برون مرزی میرزا تقی خان برای معذرت خواهی دولت ایران از قتل گریبایدوف بود. دومین سفر او در 1245 ق برای ملاقات با نیکلای اول، امپراتور روسیه بود که به همراه محمد خان زنگنه و چند تن دیگر به ایروان رفت. مهم ترین سفر خارجی میرزا تقی خان مسافرت به کشور عثمانی بود. وی، با عنوان سفیر ایران، برای برقراری صلح با عثمانی، به همراه حاج میرزا آقاسی به ارزروم (ارزنه الروم) رفت. امیرکبیر پس از موفقیت در تنظیم و عقد پیمان صلح به ایران بازگشت که این مأموریت چهار ساله را می توان از موفق ترین و مهم ترین مأموریتهای خارج از کشور این بزرگمرد برای ایران دانست. پس از مرگ محمدشاه میرزا تقی خان برای به تخت نشاندن ناصرالدین شاه تلاش بسیاری کرد و به دلیل لیاقتهای او، شاه وی را عهده دار مقام صدارت اعظمی کرد و ملقب به امیرکبیر اتابک اعظم نمود. اوضاع ایران در زمان به صدارت رسیدن امیرکبیر به هم ریخته و هرج مرج حاکم بود. خزانه ی دولت خالی شده بود و فرمانداران در شهرستانهای تابعه خود حکومت خود مختار تشکیل داده بودند. همچنین ناامنی در جاده ها و در شهرها حکمفرما بود. اصلاحات امیرکبیر ابتدا با عزل افراد بی کفایت و نصب اشخاص کاردان شروع شد. او سپس اوضاع مالی و امنیت جاده ها و راهها را سامان بخشید و پس از اصلاح دارایی و امور مالی کشور به اصلاح ارتش پرداخت. از مهم ترین اصلاحات اقتصادی امیرکبیر: توسعه ی زراعت نیشکر مازندران و خوزستان، توسعه ی زراعت زعفران و برخی از ادویه های خارجی در خراسان، ایجاد کارخانه ی کاغذسازی در شمال شرقی تهران، تأسیس کارخانه های چلواربافی و چینی سازی در تهران و حریربافی در کاشان و بلورسازی در قم بود. همچنین امور معدن مس قراچه داغ و دیگر معادن نظم گرفت. او همچنین اصلاحاتی در دوایر قضایی انجام داد. امیرکبیر برای آنکه از روابط صاحب نفوذان داخلی با بیگانگان مقیم تهران آگاه شود، اداره ی مخصوص و سریی در تهران به نام منهیان، که کارکنان آن کاملا مستور و مخفی بودند، تأسیس کرد. امیرکبیر در مسائل ی نیز اصلاحاتی انجام داد، از جمله سر و سامان دادن به وضع سفارتخانه های ایران در خارج از کشور و تلاش در راه اندازی و انتشار رومه ی «وقایع اتفاقیه» بود. او همچنین به تمام مداخلات ناروا و نامشروع بیگانگان در ایران خاتمه داد. امیرکبیر همچنین در مفاد قرارداد واگذاری قسمتی از سواحل دریای خزر و نیز واگذاری بیمارستانی در گرگان به روسیه بازنگری و تجدید نظر کرد. یکی دیگر از مهمترین کارهای امیرکبیر تأسیس دارالفنون بود که می توان این اقدام را از مهم ترین کارهای وی در جهت پیشرفت علم و فرهنگ ایران دانست. پس از این همه فعالیت در راه آبادانی کشور، بر اثر ناسپاسی ناصرالدین شاه و اقدامات اطرافیانش و خارجیانی که هریک به گونه ای از طرف او ضربه و زیان دیده بودند، ابتدا به دستور شاه عزل و سپس به کاشان فرستاده شد. پس از تبعید توهین آمیز امیر به کاشان بر اثر اصرار میرزا آقا خان نوری سرانجام شاه حکم قتل او را امضا نمود و امیرکبیر به طرز فجیعی در حمام فین کاشان با زدن رگهای دست و پا به شهادت رسید. پیکر امیرکبیر ابتدا در کاشان و سپس به پایمردی همسرش، عزت الدوله، در کربلا به خاک سپرده شد.[1]

(میرزا- خان) ملقب به امیر نظام که بعدها مشهور به امیر کبیر گردید. وی از بزرگترین رجال ی دوره قاجاریه است (مقت. 1268 ه.ق.) اصلا فراهانی است و پدرش مشهدی قربان طباخ ابوالقاسم قائم مقام بود. تقی نیز در خاندان قائم مقام تربیت یافت و در جوانی وارد دستگاه ولیعهد در تبریز گردید و جزو هیئت اعزامی به روسیه به ریاست خسرو میرزا به آن کشور رفت (1244). امیر نظام زنگنه بدو توجه کرد و وی را همراه ناصرالدین میرزا ولیعهد برای ملاقات با تزار روسیه به اوج کلیسا فرستاد. اندکی بعد وی به ریاست قشون آذربایجان منصوب گردید (1263) و پس از فوت امیر نظام زنگنه به پیشکاری آذربایجان منصوب گردید و سرپرستی ولیعهد بدو محول شد. پس از مرگ محمد شاه (در سال 1264) میرزا تقی خان ناصرالدین میرزا را به تهران حرکت داد و وسایل استقرار سلطنت او را فراهم آورد و با مقام صدارت عظمی بر تق و فتق امور پرداخت و دستگاه دولت و دربار را دقیقا تحت نظارت قرار داده، مستمریهای بیجا را قطع کرد، امور مالی کشور را متمرکز ساخت، مالیاتهای معقوه را وصل کرد، قشون را منظم نمود، با دول همسایه روابط ی براساس دوستی متقابل دایر کرد و قیود ی را درهم شکست، با تأسیس دارالفنون و استخدام معلمان اروپایی بنیاد فرهنگ نو را ریخت، اما مخالفان او از پای ننشستند تا شاه را وادار به عزل و تبعید وی به کاشان و صدور حکم قتل او کردند.

برگرفته از کتاب :اثرآفرینان (جلد اول-ششم)

منابع زندگینامه :[1] امیرکبیر تجلی افتخارت ملی، تاریخ جراید (333 -330/ 4)، داستانهایی از زندگانی امیرکبیر، دایرهالمعارف فارسی (253 -252/ 1)، روضه الصفا (500 -498 ،403 -401 ،371 -366 ،361 -357 ،306 -294 ،202 -198/ 10)، زندگانی میرزا تقی خان امیرکبیر، شرح حال رجال (221 -209/ 1)، لغت نامه (ذیل/ امیرکبیر)، میرزا تقی خان امیرکبیر، ناسخ التواریخ (389 -379 ،232 -229 ،192 -3 ،109 -105 ،58 -49/ 3).